Бүлүүм барахсан.
Бүлүү эбэм барахсан
Наскылдьыйа устаҥҥын,
Ийэм сылаас тыынын
Илгийэргэ дылыгын.
Санаа оноо баттыыр кэмигэр
Сайҕыыр,ыраастыыр курдуккун .
Көмүс мөһүүрэ долгунуҥ
Уоскутарга дылылар,
Күүспэр күүс эбэннэр,,Кытаат,, диирдии
Кылбачыһан ылаллар .
Махтал, эйиэхэ
Бүлүү эбэм!
Уостар диэни билбэккэ
Өрүү мөлбөйө уста тур!
Сүдү күүскүн сүтэрбэккэ
Күүстэ уохта
Саҕа тур!
Ымыычаана Һунтаар.
25.04.2020 с.
БҮЛҮҮ ЭБЭНИ БЫЫҺЫАҔЫҤ!
Бүлүү эбэбит барахсан,
Биһиги көрдүбүт соҥуора,
Быһыт уута төлө баран
Болоорхой буор дьүһүҥҥүн.
Бүлүү умнаһын дьонноро
Бүгүн турабыт харааста,
Буомтурбут бороҥ уу салыҥа
Бүөлээтэ харахпыт сырдыгын.
Балыкпытын, көтөрбүтүн
Былаҕай былдьыыр дьылҕатын,
Бопсоору хомуллан кэлэммит,
Биэрэккэ нөрүйэн турабыт.
Хаһыыта суох хардарса,
Саҥата суох этинэ,
Хоолдьуктаах төбөнү хоҥкута,
Хотун Бүлүүттэн көрдөһө.
Быһымах санаа баһыйбыт,
Байарга-тайарга дьулуспут
Баһан ылар эрэ баҕалаах,
Бүлүүбүн буомтурдан
эрдэҕиэн!..
Кэллибит, кэнчээри ыччаппыт
Кэскилин сарбыйбат туһуттан,
Кылбайар эбэбит иккистээн
Чөл тыыннаах буолуоҕун баҕаран,
Нохтолоох сүрэхпит долгуйан,
Ыар-баттык санааҕа ылларан,
Ыччаппыт кытары кэлсиһэн,
Ыраас буоларын модьуйса.
Кэтии Лэчил.
Аламаас күлүм таас булуллан,
Алдьархайы манна аҕалла,
Атомнай буомбаны эһэннэр,
Аҕаллылар араас ыарыыны,
Араас боруоданы сууйаннар,
Араҕастыттылар Бүлүүнү.
Арахпат ыар ыарыы буулаата,
Атараабалаах атахтанна,
Аанакай-туонай абабын даа!
Кэлэр кэрэ кэскил туһугар
Киммит-туохпут кэлэн охсуһар,
Кэхтибэккэ өр кимэн иһэр,
Кирдээх ууттан бар дьонун быыһыыр?
Сүөһүлэрбит эрэйдээхтэри
Сүүстэтэлээн кээстибит бары,
Сыһыы сыа маҥан хаарын оймоон
Сүүрбэппит биһиги уулата,
Сүлүһүннээх ууну иһэрдэн,
Силиктэрин дьэ ситэрдибит.
Испиппит биэс уон сыл тухары,
Ити Кларичи суурадаһынын.
Эрдэлээн да өлбүттэр эбит:
Эмээхсин, оҕонньор дэтэннэр
Төрөппүт ийэ-аҕа дьоммут,
Билиҥҥи биэнсийэ кэмигэр
Быдан тиийбэт дьылҕаламмыттар…
Уугут дьуота суох диэн этэн,
Уруй-айхал олохтообуттар,
Соҕуо ыарыы тыйыс ис дьиҥин
Кистээбиттэр дьонтон тойоттор.
Хаһааҥҥа диэритин, доҕоттор,
Харчылаахха баһы бэринэн,
Харахпыт ыар уутун тоҕобут,
Иһэр уу туһуттан, доҕоттоор,
Уһун хабалаҕа барабыт,
Айыы оҕото барахсаттар
Айылҕабытын харыстаабакка,
Аламаас күлүгүн кэннигэр
Атахпытын тэҥниибит,
Оҕолорбут олохторун
Онно толук уурабыт?
Аламаас хостууру тохтотон,
Аламай күммүтүн уһатыах,
Бүлүүбүт түгэҕин будулутан,
Буордаах сүлүһүнү аҕыйатыах,
Уруккулуу чэгиэн сүүрүктэн
Уу баһа өрүскэ киириэх.
КҮН МИЧЭЭРЭ
Тураахтар көттүлэр кытылтан,
Хап-хара кынаттар дайдылар
Төрөөбүт өрүһүм үрдүнэн.
Үүттээх барбатах чэй өҥүнэн
Бүлүү өрүс миигин көрүстэ,
Үҥсэргии дьылыйа ньимийдэ.
Ардах харах уутунуу ыраас,
Күлүмнүүр харахпар аламаас,
Сытар иннибэр арай буор уу.
Сайдыыбыт туһа бу дуу ама,
Салгыммыт кытта сатарыйда,
Саха дьоно кэскилбит бу дуо?
Ууга балык булумахтанар,
Өлүү чааһын ааҕа хамсанар,
Бүлүү өрүс болооро устар.
Хара кынаттар уу үрдүнэн…
Туох илдьитэ буолан дайдылар,
Топпут тураахтар аа-дьуо көтөн?. .
Күн Мичээрэ
30.08.2018
Буурай долгун ньуургар
Будулларын көрөбүн:
Бүлүү хотун эбэбин
Бүгүҥҥүлээх эрэ оҥорбуттар.
Көмүс хатырыктаах оонньообот,
Кыыл-сүөл тэйэн биэрэр,
Биэдэрэлээх киһи көстүбэт,
Бүлүүм, Бүлүүм өллөххүөн…
Ыраас ууну иһээри
Ыраас харчыбытын уурабыт,
Ынахтарбытын уулатаары
Ыраах үүрэн илдьэбит.
Тойон-хотун бордургуур,
Туора тотон хордургуур,
Хантан аһыыра биллэр,
Харчыта кэлэрин билэр.
Билигин эмиэ албынныахтара,
Быыбар иннэ ньыла көтүөхтэрэ,
Быдло диэнтэн ордубат тыллара,
Быыбар бүттэ да саҥалара.
Хайытыахтара, араарыахтара,
Хаспытын хаайыахтара,
Норуот туһун умнуохтара,
Наадаларын толунуохтара…
Сөп буолуо диирбит ыраах дуу,
Сүөһү курдук үүрүллэн,
Суобастарын сүтэрбиттэргэ
Ситэри тэпсиллэн…
Күн Мичээрэ
27.08.2018
Река цвета кофе с молоком
Река цвета кофе с молоком
Течет по Якутии моей.
Даже пена возле ивушек тонких
Напоминает мне кофе с молоком.
Вроде напиток людей деловых,
Но почему никто его не пьет
Из чашечек на блюдечке,
Надувая от важности губу!?
Эта вода, нет, не вода — отрава
Течет от города Мирного,
Города алмазного,
Города, где растёт берёза…
Кичатся люди чистотой улиц,
Даже дышат газом карьеров,
Ради сверкающих граней,
Ради денег баснословных…
А оттуда течёт эта отрава
Убивая нас, живущих у реки,
Ради выгоды наверху живущих,
Ради богатства власть имущих.
Прости нас, река родная,
Прости, мы умираем вместе с тобой,
Навеки связав судьбу свою
С тобой, Вилюй наш древний…
Пришли, нагадили и уйдут,
И о нас навеки забудут…
Лишь эта мысль утешает,
Хотя нас не будет в живых…
Күн Мичээрэ
28.08.2018
Өлбүт балык…
Өлбүт кытыл…
Өлбүт өрүс…
Бүлүү өрүс…
Харахпын… симэбин…
Ким!!! Ким!!? Ким? !
Ким сиэтэ?
Ким өлөрдө?
Ким өһөрдө?
Ким кирдээх ууну ыытта?
Тоҕо балык сытыйда?
Оо, Бүлүү, Бүлүү…
Буоллуҥ эн өлүү…
Сүһүрдэ тыынар тыыннаах,
Сүһүрдэ киһи аймах…
Ыыттылар кирдээх ууну
Сир баайын хаһан
Туора топпуттар,
Дьон, айылҕа туһун
Туора соппуттар,
Өлөрдүлэр өрүһү
Түҥ бүтэй Бүлүүнү…
Абаарыйа хатыламмат,
Хаста да буолбат,
Харчыга хараҥарбыттар,
Хармааннарын хаҥаппыттар,
Быһахтаннылар Бүлүүгэ,
Быһыттарын оҥорбокко,
Биилэннилэр хотун Бүлүүгэ,
Билэ-билэ сордоммокко.
Сүрэҕим кыланар,
Хараҕым ууланар,
Санаам чүөмпэҕэ тимирэр,
Им балай хараҥа кууһар…
Оо, Бүлүүм, бар дьонум
Дьылҕата ынырыгыан,
Ып-ыраас ууҥ суох,
Тула кугас ньамах,
Күүгэн аллар кытылыҥ,
Өлө сытар балыгыҥ…
Кырылас кумахха аны
Кырачаан атах суола түспэт,
Кыыс баттаҕа намылыйбат,
Киһи-сүөһү суола киирбэт…
Өстө Бүлүү алмаас хостонон,
Тосту топпут дьон ымсыытыгар,
Киһиргэс туттубут киибэстэртэн,
Киһи сирэйдээх абааһылартан…
Киммит кэлэн өрүһүйүөй,
Үрдүк өһүөлээхтэри үргүтүөй,
Көрө-көрө көрбөттөрү,
Билэ-билэ билбэттэри…
Саатар, тиһэх кыланыы иһилиннин,
Сир үрдүн биирдэ аймаатын,
Тахсыҥ бары тутуһан,
Олох иһин туруулаһан…
Ама да алмаас кылбайдар,
Аһыыр аспыт буолбатах;
Ама да күндү таас күлүмнээтэр,
Айылҕа кэрэтэ буолбатах;
Ама да халыҥ харчы буоллар,
Саха баайа-дуола буолбатах;
Ама да сайдыы буоллар,
Саха кэскилэ буолбатах…
Торҕоннору уодьуганныах
Тоҕо күүспүт-уохпут суоҕуй?
Адьырҕалары аччатыах
Айыы санаабыт ханнаный?
Тоҕо түмсүбэппит сахалар,
Бары төрүт олохтоохтор?
Тоҕо саҥарбаттар нууччалар,
Улуу өйдөөх норуоттар?
Харах баайыыта хамсаныылар,
Быстах-остох саҥалар,
Ким харахпытын аһыай,
Туох буоларын ыйыай!!?
Ытаммакка-соҥоммокко
Тыйыс тыыммытын киллэриниэх,
Харчыга хараҥарбыттары
Хармааннаарын хаҥатааччылары
Кэлэр кэскил туһугар
Кэтэхтэриттэн кэҕиҥнэтиэх
Умсары охсор суолу тобулуох!
Оччоҕо, баҕар, өйдөнүөхтэрэ,
Оччугуй норуот баарын саныахтара,
Ордон хаалбыттары оройдуохтара,
Олох сүнньүн булларыахтара!
Күн Мичээрэ
БҮЛҮҮМ, БҮЛҮҮМ БУ БҮГҮН
Уйгулаах уугун
Уймахтаан улааппыппыт,
Ып-ыраас уугуттан
Ытыһан ылан иһэрбит
Хаһан этэй, урут этэ…
Онтон үүнүү аатынан үүннэнэн,
Сайдыы аатынансалаллан
Сата тааһын уотун саҕар
Элэктэриичэстибэ сырдыгынан
Тулабытын тупсарынан,
Күнүстэри-түүннэри
Күлүмүрдүү тугар
Тырым уоттанан
Уларыйыы кэмин
Уруйдаан-айхаллаан
Улаатан испиппит,
Улаҕатын ундаарбакка,
Биэтэһин билбэккэ.
Оҕолор этибит.
Уу модун күүһүн
Күөйэ тутан,
Көдьүүстүүргэ көлүйэн
Үөрүүбүт үрдээбитэ.
Үрдүкү былаас үлэҕинэн
Үрүлүйэр сүүрүктээх
Бүлүү эбэбит
Устар ууларын
Уларыта тутан,
Бурулҕан ууларын
Бурҕалдьы кэтэрдэн,
Бүллүгүрүү устар
Бүлүү хотуну
Бүтэйгэ хаайан
Бүлүү муоратын
Хараҥа уутугар
Хаалбыта үйэ саас
Ол сайдыы содула,
Манньыатын кэтэҕэ,
Манньата-сулуута-
Хаан уруу дьоннорум
Хараҕын уулара.
Хаарыаннаах дойдуну
Хаалларан, быраҕан,
Халҕаннарын сабаннар
Тахсан эрэ биэртэрэ…
Арай соҕотох далбаатыы,
Оҕолорун сайыһа
Хаалбыта хайа үөһэ
Чуона кыыһа харааста,
Дойду сирин иччитэ
Аан Алахчын, аймана.
Хаһан да аны көрбөт
Хаарыаннаахай кэрэни
Хара уулаах далайга
Харахтан сүтэрэ,
Үйэ саас былдьата
Олох устата оспот баастаах,
Төрүт сиргэ төннүбэт дьылҕалаах
Олороллор Туой Хайалар,
Оҕолоро буоллаҕа.
Ол дойдуга барбыттар
Дойдуларын, төрүттэрин,
Бокуойдарын булбакка
Сылдьаллара дуу, хайдах…
Онтон ыла сыл-хонук
Аастар-ааһар дохсуннук.
Сайдыыны аҕалыахтаах
Сатана айбыт тааһа,
Кырыыстаах аламаас
Кырыыланар ааттаах
Ини да…кыра норуоту
Кыаҕырдыбыта иһиллибэт,
Олохтоох омугу
Остуоруйа олохтообута
Онуоха диэри биллибэт.
Чурумчуку булбут тааһа
Туһалаабыта көстүбэт-
Чурумчуну кэппиттэр,
Чуккураһа тыыммыттар,
Чугуруҥнаһа турбуттар,
Чуҥнаһа-манаһа
Омурпутун ытыран
Олорбуппут, олоробут.
Обот-соллоҥ оборчото
Иҥсэ-мэнэгэй иһэҕиттэн
Сүлүһүннээх дьэбэрэтэ
Дьаардаах өлүү хаатыттан
Тоҕу сытыйан, төлө көтөн
Үрүччэҕэ сүүрэн киирдэ.
Өр гыныа дуо, сүүрэр уу-
Иирэлээҕи иэнин хоруйан
Бүлүү хорук тымырыгар
Будулуччу куппутун,
Субу көрөн турары,
Икки харах мэлдьэспэт
Иэнэ суох иэдээнин
Илэ көрөн турарбыт
Оо, абатыан, оҕолоор!
Кырылас таас кумахтаах
Кыыс Бүлүүбүн, кыһыытыан,
Быыла-былыыга ытыллан,
Бадараана быланан
Бадылыйбыт, бадаҕа диэн
Балыйаллара баламатыан!
Бүлүүм, оо, Бүлүүм,
Этэр тылым уонна суох,
БҮЛҮҮБЭР
Оо,Бүлүү өрүс,барахсан
Өлбөөркөй күрүҥ өҥүнэн
Өрө мөхсөҕүн,түллэҕин
Сиргэнэ кэлэйэн, хомойон.
Ыйыппакка,сэрэппэккэ
Ыыттылар ыыс -дьаар ууларын,
Ынчыктыаххар дылы
Ыксары киртиттилэр.
Ыччаппыт,кыра оҕобут
Ыраас ууну көрүө дуо,
Ыһыахтана оонньуо дуо,
Ырыа гынан ыллыа дуо?
Күн уотугар күлүмүрдүү,
Кылбачыйа оонньуу дьиримнии,
Көрсүөҥ дуо сайын аайы
Кырачаан оҕолоргун?
Кэтии Лэчил.
15.09.2018 с.
Бүлүү эбэм
Бүлүү Эбэм барахсан
Бугуһуйан,өрө түллэн,
Халыҥ мууһун төлө биэрэн,
Хачыгырыы уһунна.
Тыынын ыга хаайбыт
Халыҥ-дьиппэ хаҕын,
Хастыы тардан Эбэбит
«Хачыр-кучур»өрө аста.
Өрө мөхсөр көмүөл мууһа
Ынчык,ырыа былаастаах
Ырыых ыраах уһунна,
Ындыытыттан босхолонно.
Харыстыаҕыҥ,аһыныаҕыҥ
Хоргун Бүлүү эбэбитин,
Хаарыан уутун киртиппэккэ,
Хас саас аайы көрсүөҕүҥ.
Кэтии Лэчил.2019
БҮЛҮҮБҮТ ТУҺУГАР ТУРУНУОХ!
Оо,киһиэ,айылҕа оҕотоо!
Иһиттиэҥ,Сир ийэҥ ынчыгын?
Көрбүтүөҥ,Байанай ытыырын?
Саныыгыан,инники кэскилгин?
Сир иччитигэр үҥэллэрэ
Өбүгэлэрбит былыыр-былыр…
Тыынар тыыннааҕы,оту-маһы
Араҥаччылыыр үгэс баара…
Харчыга хараҥарааччылар,
Хаарчахтаммат аналламмыттар,
Ааһан иһэн ылан аастылар,
Туораан тахсан тутан бардылар.
Төлөбүрэ диэн төннүбэтэ,
Хардата диэн хааччыллыбата.
Алдьаттылар дии айылҕабытын,
Иэдэттилэр дии,эйгэбитин!
Күннээҕи күөһүнэн астынан
Олорбут эбиппит дуоһуйан…
Утары уунарбыт уурайан
Умналаан эрэбит устунан…
Канцероген да эмбриоген
Ыарахан металлаах,феноллаах
Бүлүүбүт уутунан аһааммыт
Буорайан эрэбит,букатын.
Хайыаҕай,ыарыы да элбээтэ…
Олохпут чүөмчүтэ кылгаата…
Мөлтөх да төрүүрэ үксээтэ…
Төнүннэ дуо,ама,төлкөбүт?
Тырымнас кып-кыра дьоннорго,
Кэлиэхтээх кэнчээри сиэннэргэ
Ото суох,маһа суох өлбүт сир
Тулаайах,кураанах муус куйаар…
Оо,киһиэ,айылҕа оҕотоо!
Сүүрбэһис үйэнэн бүтүмүөх!
Оҥорбут аньыыны боруостуох!
Айылҕа туһугар турунуох!
Сүүрбэ биир үйэҕэ үктэнэн
Үс саха төрүөҕэ үксээтин!
Сайдыылаах саха дуо дэттэрэн
Саргылаах олохпут салҕаннын!
Чөмчүүк.1992 с.Элгээйи
Оо, Бүлүү Эбэм барахсан.
Ох саалаах оноҕостоох
Үнэр үйэтээҕи өбүгэлэрбит
Бултаан-алтаан иитиллэн
Бүлүү Эбэҕэ үҥэн-сүктэн
Бүччүм бүгүрү сири булан
Бүөмнээн бүгэн олордохторо.
Аал уоттарыгар аргынньахтаан
Алгыс тылларын амалыйан
Тугу булбуттарын «дук» гынан
Иитиллэр хараллар
Ийэ Ытык сирбит диэн
Харах харатыныы харыстыыллара.
Балысхан баайы
Баһан ылар туһугар
Харса суох хаһан-түрбэйэн
Хайыр тааһы хампы сынньан
Араас дьаатынан
Арылыччы сууйан
Алмаас тааһы ыллахтара.
Олохтоох омук
Огдулуйуо диэн
Оройдотон да санаабакка
Бүтэй Бүлүү барахсаҥҥа
Кирдэрин-хохторун
Килэччи кутан
Кэннилэрин да хайыһан көрбөккө
Кэрэнэ суох бардылар.
«Алыс элбэх
Ардах түһэн,
Аны туран «алҕаска»
Быыкаатык быһыттара
Быыһалаатаҕа.
Буордаах уу
Будулуйбута
Буортута кыра ини» диэн
Ыраах туран ытыстарын сотуннулар.
«Урут да уу ыыталлара,
Ону бүгүн эрэ көрдүгүөт
Солуута суохха соһуйумаҥ» диэн
Суоһурҕана соҕус эттилэр
Улуу омугу утары
Урааҥхай саха
Утарыласпатын билээхтииллэр.
Бүгүҥҥү бүлүүбүн көрөн
Халыйан тахсыбыт хараҕым уутун
Хараара боруорбут
Эрэһэ долгун үрдүгэр
Эһэн кэбистим.
Оо, иитиллибит
Ийэ Эбэккэм,
Бүтэй Бүлүүм барахсан!!!
Мин тохпут
Хараҕым уутун курдук
Ып-ыраас хааппыланнан
Ыһыахтанан
Дьэп-дьэҥкир ууланан
Дьэрэлийэ устан
Аны ханнык үйэҕэ
Үөрдэ-көтүтэ
Үрүлүйэ сүүрдүөҥүй?!
Хос сиэннэрим
Хос-хос сиэннэрим
Ып-ыраас уунан
Ытыстарын оҕотунан
Ыһыахтана оонньуохтара дуо аны?!!
ТИРЭҔЭ.