Учууталга
Эллэй
Доҕорбут Софрон
Эн сааһыҥ – 50.
Эҕэрдэ-бокулуон!
Өссө өр олоруоҥ
Өрөгөй дьоллонуоҥ!
Сүүс сааскын туолуоҥ.
Муустаах муора
Кытылын уола!
Буурҕа тыал хора,
Музыка буолан,
Биһиккин бигиирэ:
“Чэгиэн буол!” – диирэ
Ол Муустаах муораҥ
Мууһунан хаарыйан,
Хараҥанан хаайан,
Тыалынан чыскыйан,
Буурҕанан муускайан,
Муомурпатах кыайан.
Күлүмэх күүстэрдээх
Көмүөллээх олоҕуҥ
Эн күүскүн эспэтэх.
Ол онтон орпуккун,
Муус баалтан да модун
Уохтанан турбуккун.
Хотугу туундара
Холоруга, арай,
Ньуулдьаҕай бэйэҕин
Тулаайах хаалларан,
Аҕаҕын, ийэҕин
Суорума суоллуура…
Айылҕа тыйыс
Күүстэрин баһыйан,
Тулаайах хаҕыс
Олоҕун тулуйан,
Титирик тииттии
Эн үүнэн испитиҥ.
Хотугу кыраайга
Дьолго суол ыйар
Күн-Ленин сырдыга
Эн суолгар тыган,
Үөрэҕи ылбытыҥ
Учуутал буолбутуҥ.
Туундара уһун,
Үс ыйдаах түүнүн
Сандаардар хоһуун,
Чаҕылхай Чолбонун,
Дьүкээбил күлүмүн
Санатар эн суолуҥ.
Киһини киэргэтэр
Кэрэттэн кэрэҕэ –
Оҕону иитэр
Уустук үлэҕэ
Эн эдэр кэмҥин
Бэлэхтээн биэрдиҥ.
Дьааҥыҥ таас хайатын
Хаар маҥан арҕаһын
Санатар баттаҕыҥ:
Сааһыран бардаҕыҥ…
Ол буоллар даҕаны,
Эдэри иитэҥҥин,
Эн мэлдьи эдэргин.
Эн ииппит дьонноруҥ
Хоту сир норуотун
Ил-сылаас дьиэлииллэр,
Көтөр кынаттыыллар,
Тимир суоллууллар,
Киирбэт күннүүллэр.
Доҕорбут Софрон
Эн сааһыҥ – 50.
Эҕэрдэ-бокулуон!
Оҕону-урууну,
Үөрэтэ олоруй,
Өрүүтүн дьоллонуй!
Төрүөтэ: // Эллэй. Самныбат саргы. – Якутскай : Кинигэ изд-та, 1979. – С. 122
Иитээччи
Аким Кондратьев
Дьааһылаҕа сылдьыаххыттан,
Дьарыктанан барыаххыттан
Иитээччилэр илиилэрин
Имэҥнээх сылааһын билбитиҥ,
Иитээччилэр билиилэрин
Итии биһигэр бигэммитиҥ,
Кинилэр идэлэрин
Кистэлэҥэр ымсыырбытыҥ,
Оҕолору иитэллэрин
Абылаҥар ылларбытыҥ…
Кынаттаах ыраҥ буолан,
Кыраларга иитээччи буолан,
Төрөөбүт алааскар төнүннүҥ,
Төбөҕүнэн үлэҕэ түстүҥ.
Сарсыарда сарыал тыгыыта
Саҥа санаалаах уһуктаҕын:
Отон саҕа оҕолоргун кытта
Оонньуоххун үөрэ саныыгын.
Эрбэҥэлэһэн, наҥнарыһан
Эрэнэ көрөллөр, мичээрдииллэр:
Сүрэххэр кутааны уматан
Сүрдээх үчүгэйи бэлэхтииллэр…
Иитээччигэ тэбэр Ийэ сүрэҕэ –
Илистибэт ол иһин үлэҕэ,
Иҥэр ол иһин төрөппүт махтала,
Иитээччи иннигэр – улуу сорук:
Иитиллиэхтээх, бөлүһүөк курдук,
Ичээн эттээх киһини –
Инникини өтө билээччинин.
Итини ситиһиэххэ сөп эбит:
Айыы үөрэҕин алыбынан,
Алгыс өлбөт арчытынан,
Үрүҥ тыыҥҥы сыһыаран
Үс куту уһугуннаран!…
Төрүөтэ: // Ньургуһун. – Бүлүү оройуонун типографията, 1992. – С. 96
Учуутал.
Аким Кондратьев
М. Н. Анисимов кэриэһигэр
Сүдү киһи олоҕун
Сүгүрүйэн билистим:
Сайдыы иһин дьулуурун
Саҕаһатыгар тигистим.
Улахан учуутал – сырдатааччы
Умсугутта, угуйда
Кини суолун батыһааччы,
Кэлин тутаар уруйда…
Сырдык санаа, өркөн өй
Сыдьаайбыта ырааҕын!
Үлэттэн үөрэр өрөгөй
Үүнэр ыччаты ыҥыраҕын!
Сүдү киһи олоҕун
Сүгүрүйэн билистим:
Сайдыы иһин дьулуурун
Саҕаһатыгар тигистим.
Төрүөтэ: // Кондратьев, А. Үс кут. – Ньурба бөһ, 1997. – С. 5
Уруокка
Аким Кондратьев
Саха тылын үөрэтии
Саҥа барылын үөскэтии
Сайдыы суолун эркээйитэ,
Санаа күүһүн эрбийэтэ.
Уруокка оҕо бэйэтэ
Умсугуйан үлэлиэхтээх,
Ол түмүгэр билиитэ
Олоҕуран иһиэхтээх.
Айар үлэ илбиһигэр
Абылатан үөрүөхтээх
Түллэр түөһүн иһигэр,
Төлөн өрө күүрүөхтээх.
Оччоҕо олох үөһүгэр
Уолуйбакка үктэнэр
Сиппит-хоппут үлэһиттэр
Силигилээн үүнүөхтэрэ.
Төрүөтэ: // Кондратьев, А. Үс кут. – Ньурба бөһ, 1997. – С. 25
Уустук үлэ.
Аким Кондратьев
Уруок былаанын оҥоруу –
Уустуктаах айар үлэ,
Сыалын табан туруоруу –
Үөрэтии тыын көрдөбүлэ.
Мэлдьи өтө көрүөхтээххин
Көрсүөҥ үгүс уустуктары,
Сыыспакка билиэхтээххин
Сатаан тумнар суоллары.
Эрдэттэн бэлэмнэниэхтээххин
Элбэх туттар тэрили,
Үлэҕэр илдьэ кэлиэхтээххин
Үтүмэн билиини, эрэли
Оччоҕо уруок биэрэри
Олох таһычча умнуоҥ:
Уруогу айан үөрэтэри
Умайан туран утумнуоҥ!
Төрүөтэ: // Кондратьев, А. Үс кут. – Ньурба бөһ, 1997. – С. 12
Кутанаҕа, Куола учуутал
Уйбаан Нуолур
Николай Иннокентьевич Иванов 75 сааһа туолуутугар
Олохпут тура-тура мөккүөрдэннэ,
Олорбуппут бостуой курдук омуннураллар.
Үтүө диэн өрө туппуппут мөкү дэннэ,
Үгүстэри үтэн-анньан да муннараллар.
Бу булкууру эн эмиэ барыбытыныын,
Бука ыарыылаахтык ылынан эрдэҕиҥ,
Күһэҥэ быата быстыахча-быстыбатыныы
Күчүмэҕэй күннэр көнүөхтэригэр эрэнэҕин.
Үйэ үс чиэппэрэ бэлиэр үмүрүйдэ,
Үтүмэн да санаалары мунньунньаҕыҥ.
Эн сүүс алаастаргын үөрэттиҥ сүгүрүйэ –
Эбэҕин, Дьоҥкуодумаҕын, Мунньаҕаҕын…
Көрбөт ийэҕин эрэ буолбатах, дьиҥэ,
Күн диэки эмиэ сирдээтиҥ ыччат аймаҕы.
Биэс уон сыл биир сиргэ биир дьиэҕэ
Бу эн курдук учууталлыахха баар чахчы даҕаны.
Сүүс алаас уола, музейдар аҕалара –
Сүрдэтэн бу маннык эппэппитин итэҕэй,
Сүһүөҕүҥ уйара, сүрэҕиҥ баҕалара
Сүүрдэн-көтүтэн дьэ ханна тиэрпэтэҕэй.
Төрөөбүт түбэлэри, ким кинтэн кииннээҕин
Төрдүттэн биллэртээн, үөрэттиҥ кэрэҕэ.
Аар тайҕа ырыалааҕа, күөх халлаан күннээҕэ
Абылаабыт буолбатах эйигин мээнэҕэ.
Өрдөөҕүттэн эн Куола учуутал диэҥҥин,
Өрүүтүн ол сүппэт, үйэ-сааһы быһа.
Ити сиэринэн эдэрдии эрчимирэҥҥин,
Инники исиһиэҥ бу сах муҥун сааһылаһа.
Олохпут төһө да мөккүөрдэнэн истин,
Олорбуппут остуойулаах диэн кэбис.
… эйиэхэ сэттэ уон биэскинэн итии-истиҥ
Эҕэрдэ, күндү Ньукулай Лэгиэнтийэбис!
Төрүөтэ: // Нуолур, Уйбаан. Алаастан кэллим. – Дьокуускай: Бичик, 2004. – С. 35
Учуутал барахсан
Ариан Кондратьев
Оҥой-соҥой көрбүт
Оҕолорго ананан
Ойуулата, суоттата,
Суруйтара аахтара
Уһуйан үөрэтэҕин
Учуутал барахсан.
Кыайтарбатах суоттабыл
Сыысхалларын көннөрүү,
Кирдээх, ыраас суруйуу,
Эбии дьарык, ирдэбил –
Уоскулаҥ булларбат
Учуутал барахсан.
Төрөппүт көмөтө –
Күннэтэ оҕото
Уруогар бэлэмнээх,
Мап-мааны бэйэлээх
Үөрэҕэр тиийиэҕэр
Учуутал барахсан.
Төрүөтэ: // Кулуһун тула. – Сунтаар, 2016. – С. 6
Андреев учуутал
Маргарита Заболоцкая
Айылҕабыт дьиктитин
Анаан-минээн үөрэтэн
Айылҕатын музейын
Айан, таҥан таһаарбыт
Андреев учуутал.
Элгээйигэ олохтоох
Эҥин элбэх дьоҕурдаах
Элбэх киһи үлэтин
Эриэккэстик түмпүтэ
Андреев учуутал.
Үөрэнээччи оҕону
Үөрэ-көтө үөрэтэн
Үлэлииргэ уһуйан
Үтүөлэри үксэппит
Андреев учуутал.
Айылҕабыт кэрэтин
Алдьаныыттан харыстыыр
Аналбытын санатан
Амарахтык ыҥырар
Андреев учуутал.
Төрүөтэ: // Кулуһун тула. – Сунтаар, 2016. – С. 7
Учууталбар – Т. С. Куприяноваҕа
Изабелла Макарова – Толоон Туорааҕа
Курбуу көнө уҥуохтаах
Талыы-талба таһаалаах
Мэлдьи сэргэх сэһэннээх
Үгүс үтүө сүбэлээх,
Убаастанар учууталбыт
Эдьий тэҥэ иитээччибит,
Күлэн-үөрэн кэллэҕинэ
Кэпсээн-ипсээн киирдэҕинэ
Чуумпу хоһум уһуктар
Тулам сырдыы түһэр.
Саҥа сонун сүүрээннэри
Толкуйдуу-тобула сылдьар,
Баһаам элбэх былааннарын
Бар дьонугар быһаарар,
Нэһилиэгим туһа диэн
Сүүрэн-көтөн сэгэлдьийэр,
Сааһырыы боруогун билиммэт
Ыалдьарын да аахсыбат.
Артыыс бэрдэ талааннаах
Хомоҕой хоһоонньут дьоҕурдаах.
Бу курдук, инники күөҥҥэ
Ыччаттаргын түмэ-тарда,
Дьонуҥ-сэргэҥ ортотугар
Өссө да айа-тута,
Төрөппүт-ииппит оҕолоруҥ
Сылаас сыһыаннарыгар бигэнэ,
Уһун дьоллоох олоххор
Табыллыы эрэ тардыыланан
Ситиһии эрэ сэтиилэнэн
Сүүс сааскар үктэн.
Төрүөтэ: // Кулуһун тула. – Сунтаар, 2016. – С. 12