“Норуот сомоҕолоһуутун күнэ” биһиги Арассыыйа норуоттара, биир сомоҕо буолан, дойдубут утары турбут өстөөҕү кыайан, бары уустуктары туораан, судаарыстыбаны бөҕөргөтүүтүн кэрэһилиир, дойдубут үгүс үйэлэрдээх устуоруйатын ытыктыырбытын, билэрбитин көрдөрөр бырааһынньык буолар. Бу күн устуоруйа чахчытынан, 17-с үйэ саҥатыгар буолбут быһыыны-майгыны кытта ыкса сибээстээх. Оччолорго 1612 сыллаахха, тастан саба түспүт өстөөхтөртөн Нуучча сирин көмүскүүргэ нэһилиэнньэ бары араҥата, бары норуоттар туруммуттара. Ол курдук, 1612 сыл Дмитрий Пожарскай уонна Кузьма Минин салалталаах норуот ополчениета Москва куорат Кытай-куоратын поляк сэриититтэн босхолообута. Манан өр сылларга былаас мөлтөөһүнүттэн үөскээбит дьалхааннаах кэм сүрүннээн түмүктэммитэ. 1613 с. ыраахтааҕынан Михаил Романов талыллан саҥа Романовтар династиялара үөскээбитэ. Династия 2-с ыраахтааҕыта Алексей Михайлович уурааҕынан сэтинньи 4 күнэ булгуччу бэлиэтэнэр бырааһынньык олохтоммута.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин инники сайдыытын укулаата өссө сэбиэскэй тутул сылларыгар ууруллубута. 2022 сылга Өрөспүүбүлүкэбит 100 сылын бэлиэтээбиппит. Бу сыллар усталарыгар хаалыылаах Саха сирэ автономнай өрөспүүбүлүкэ быһыытынан РСФСР састаабыгар элбэх омук биир сомоҕо буолан, балысханнык сайдыбыта, устуоруйа кэрдиис кэмнэрин эрдээхтик туораабыта. Норуоттар биир ньыгыл сомоҕолоһуулара – сүүнэ күүс түмүллүүтэ, эйэлээх уонна дьоллоох олох эҥэрдэһиитэ. Арассыыйа ааспыт көлүөнэлэрин улуу кыайыыларын, дойдуга уҕараабат тапталларын уонна бэриниилээх буолууларын кэрэһилиир. Ааспыт сыллар кыайыы көтөллөөх өрөгөйдөрө, норуоттар сомоҕолоһуулара – сэрии хонуутугар уонна үлэҕэ ситиһиилэрбит буолаллар. Ахтан ааһыаҕыҥ дойдубут улуу тутууларын – Днепрогэс, Комсомольск-на-Амуре, Уралмаш, Магнитка, Турксиб, КАмаз, БАМ, Бүлүүбүт Гэһэ уонна да атын баараҕай тутуулар – бу барыта араас омук дьоно, эдэр ыччата, комсомолецтар сомоҕолоһон, биир санааланан айбыт-туппут үйэлээх тутуулара.
Билигин Саха сиригэр сүүстэн тахса араас омук олорор, 75 араас национальнай түмсүүлэр үлэлииллэр, эйэлээх олоҕу туталлар.
Билиҥҥи уустук кэмҥэ Саха сирин хорсун-хоодуот уолаттара, бэйэлэрин харыстаммакка, анал байыаннай эппэрээсийэҕэ эйэлээх олох иһин туруулаһан кытта сылдьаллар, атыттарга холобур буолаллар.
Сунтаардааҕы киин библиотека “Норуот сомоҕолоһуутун күнэ” кинигэ быыстапкатыттан аҕыйах кинигэни билиһиннэриэм.
Андриан Борисов “Якутский депутат и российская императрица” диэн 2020 с. тахсыбыт кинигэтэ. Манна Тыгын сыдьаана сахалартан бастакы депутат Софрон Сыранов олоҕун, 1719 сыллаахха Арассыыйа ыраахтааҕыта Екатерина Вторая-ны кытта сирэй көрсөн, сахалар олохторугар бэйэни салайыныы бастакы укулаатын уурсубут үлэтин туһунан сырдатар.
“Исторические связи народов Якутии с русским народом” Саха сиринээҕи тыл уонна литература института таһаарбыт научнай үлэлэрин хомуурунньуга. 17-с үйэттэн саҕалаан 20-с үйэ 80-с сылларыгар диэри буолбут устуоруйа кэрчик кэмин сырдатар. Манна өрөспүүбүлүкэбит норуотун хаһаайыстыбатын бары салааларынан, үөрэх, культура, искусство сайдыытын сиһилии ырыппыттар.
“Историческое духовное наследие Дружбы народов России : Традиции и современность” 2007 с. буолбут Арассыыйа норуоттарын конгреһын стенографическай матырыйаала турда. Бу конгресска норуоттар бэйэлэрин тус омук быһыытынан этнополитическай, культурнай олохторун, онно олоҕуран сайдыы саҕахтарын үөрэтиигэ киэҥ кэпсэтиилэр, программа ылыныыта киирбиттэр.
Саха сирэ – модун Арассыыйа быстыспат сорҕото. Ааспыт сыллар үтүө өрүттэрин, ситиһиилэрин өрө тутан, Саха дьоно хотуулаах үлэтинэн дойду экэнэмиичэскэй кыаҕын бөҕөргөтөргө дьулуһар.
Бэсиэдэни бэлэмнээтэ Раиса Павлова
2023с. сэтинньи 3 к.
