Устуоруйаны дьон оҥорор дииллэр. Уруккуну умнубакка олоруу билиҥҥи олоҕу уһанарга олук уурара саарбаҕа суох.
Оттон Сунтаарбыт улууһун устуоруйатын үөрэтиигэ, чуолкайдааһыҥҥа биһиги бибилэтиэкэбит биир эрэллээх ааҕааччыта, кыраайы үөрэтээччи, архыып үлэһитэ, хомойуох иһин, билигин биһиги кэккэбитигэр суох Аркадий Егорович Яковлев кылаата сүҥкэн улахан. Кини бу тахсыбыт “Кылгатыллыбыт катихизис…” кинигэтин иккис тыыннаан таһаарарга көҕүлээбит киһинэн буолар.
Бүгүн сүрэхтэммит кинигэбит күн сирин бастакытын 1819 с. Иркутскай куоракка көрбүт. Бэчээттииргэ көҥүлү Сибэтиэй Синод биэрбит. “Кылгатыллыбыт катихизиһы…” Өлүөхүмэтээҕи таҥара дьиэтин сулууспалааҕа Георгий Яковлевич Попов тылбаастаабыт. Кини Сунтаарбыт улууһугар төрөөбүт, улааппыт буолан саха тылын үчүгэйдик билэр эбит. Бу «Кылгатыллыбыт катихизис…» бастакы сахалыы үөрэх кинигэтэ буолбута.
2024 сылга бэчээттэнэн тахсыытын кэпсии түһэр буоллахха, Россия Наукаларын Академиятын Хотугу Отделениетын Гуманитарнай чинчийии уонна аҕыйах ахсааннаах норуоттар кыһалҕаларын үөрэтэр институт уонна “Сунтаар улууһа (оройуона)” кыттыһаннар “Чопчу” издательствоҕа (редактор Светланна Таайко) бэчээттэттилэр. Эрдэ этиллибитин курдук, Иркутскайга баар кинигэ электроннай варианын Сунтаар библиотекатыттан кылаабынай библиограф Лидия Валентиновна Чирикова улуус дьаһалтатын, Гуманитарнай чинчийии институтун уонна Иркутскайдааҕы государственнай университет (ректор Шмидт Александр Федорович, Иркутскайдааҕы Валентин Распутин аатынан научнай библиотека сэдэх кинигэ отделын сэбиэдиссэйэ Савченко Галина Валентиновна) икки ардыларыгар уһун-киэҥ кэпсэтии ыытан, репринт кинигэ күн сирин көрдө.
Кинигэ сүрэхтэниитигэр ыҥырыылаах ыалдьыттар, кыраайы үөрэтээччилэр, Сунтаардааҕы “Оҕо дьоҕурун сайыннарар киин” үлэһиттэрэ кэлэн кыттыыны ыллылар. Ис сүрэхтэн кэпсэтиигэ А.Е. Яковлев сырдык аатын, далааһыннаах үлэтин истиҥник санаан-ахтан аастылар. Ол курдук, култуура уонна духуобунай сайдыы салалтатыттан Омукова С.Д., Сунтаар нэһилиэгин баһылыгын эппиэтинэһин толорооччу Николаев С.А., кыраайы үөрэтээччилэр Антонова А.В., Иванова А.Г., Сивцева И.Н., Попова А.Н., Сунтаарга Введенскэй храмы сөргүппүт “Татыйыына” фирма салайааччыта Герасимова Н.П., архивтан Намылов Т.Н. эҕэрдэлэрин эттилэр, ахтыы оҥордулар.
Улуус дьаһалтатыттан Тамара Ивановна Иванова Жиркова И.И.,Чирикова Л.В. уонна Аркадий Егорович ийэтигэр Екатерина Николаевнаҕа “Махтал суруктары” кытта сүрэхтэммит кинигэни уонна сибэкки дьөрбөтүн туттартаата.
Түмүгэр, Аркадий Егорович курдук Сунтаарбыт устуоруйатын дириҥник хорутан үөрэтэр киһи хас эмэ үйэҕэ биирдэ кэлэрин этэн туран, кини үлэлэрин салгыы бэчээттэтэргэ тыл көтөхпүттэрэ таах хаалыа суоҕа диэн эрэнэбит.
Библиография уонна кыраайы үөрэтэр салааттан
М. Х. Иванова
