ТЫА СИРИН САРСЫАРДАТА
Күн уота, көмүс аалыытыныы,
Күндүл саҕахтан сиргэ тохтор,
Кыталык көтөр кынатыныы,
Кылбас гынаат, түннүгү сотор.
«Тура тардыҥ», — диэн ыксаталаан,
Туус маҥан бөтүүк унаарытар.
Тумул тыаҕа тииҥ ыстаҥалаан,
Туорахтары кэбийэн ыһар.
Кырдалга үүммүт араас оттор
Кыһанан силбиккэ сууналлар.
Кырдьаҕас эмээхсин уот оттор,
Кыра отчуттар тураллар.
Тулалаан турар уу-чуумпуну
Тоҕо силэйэн, трактор эстэр.
Тойук-ырыа хотоол хонууну
Туруйа хаһыытыныы дьэгдьитэр.
Күргүөм үлэ күүрэр тэтимэ
Көрү-нары кынаттыыр ордук.
Кыыс кытарар, тэтэрэр имэ
Көрүөхтэн кэрэ буолбут курдук.
Тыа сирин талба сарсыардата,
Тыһыынча үөрүүнү бэлэхтээн,
Тутуллар олохпун сырдатан
Тупса тур, үүнэ тур үлэттэн!
Төрүөтэ: // Кондратьев А. Кылыһахтар. Дьокуускай, 1976. – С.14
ҮЛЭ
Үөрэ истиэх тустааххын
«Үлэлиэҕиҥ!» — диэн тылы,
Үөрэ этиэх тустааххын
«Үлэлиибин!» — диэн тылы.
Үлэ — олох ис хоһооно,
Үлэтэ суох — олох суох.
Үлэ диэн дьол доҕуһуола,
Үлэтэ суох дьол да суох.
Үлэтэ суох хонуктар
Өлбүт дьоннор курдуктар,
Үлэтэ суох хонуктар
Өспүт чэчир курдуктар.
Үлэ диэн үтүө киһи,
Үйэлэргэ өлбөт мэҥэ;
Үлэ диэн киһи чиэһэ,
Өрөгөйдөөх үрүҥ илгэ.
Үрүлүйэр үлэ эрэ
Сири симиир, киэркэтэр!
Айымньылаах үлэ эрэ
Дьон дууһатын үрдэтэр!
Үлэ айар куораттары,
Күнү, араай саадтарын,
Үлэ айар норуоттары,
Кинилэр күн санааларын.
Үлэ, үлэ, үлэ эрэ,
Айыаҕа кини эрэ
Күн сирин албан аатын –
Коммунизм алаһатын.
Үлэ диэн дьон аргыһа,
Олох үрдүк муудараһа.
Айыҥ тыыннаах гимнарда
Үлэ күнүн айхаллаан!
Тутуҥ Өлбөт Мэҥэ тааста
Көҥүл Үлэни арбаан!
Күҥҥэ тиийэ дуорайдын
Үлэ диэн үрдүк талаан.
Төрүөтэ: // Данилов, Семен Петрович. Айымньылар / Семен Данилов үһүс том. Дьокуускай, 2014. – С. 106
Үлэ диэн — олох;
Олох оҥоһуута,
Олох олоруу улуу туоһута.
Ол иһин
Үрүлүйэр үлэ үгэнигэр
Үлэһит дьон
өлүүнү үөтэрбэттэр.
Олох,
Дьол эрэ туһунан
үлэ кэмигэр
Саргылаах санаанан
Үлэһиттэр үлэлииллэр.
Ким тааһы таһан
Дьиэлэри тутааччы
Саҥа ыаллары
саргылыыр ыралаах;
Ким сири хорутан
бурдук ыһааччы
Өлгөм үүнүүнү
үүннэрэр баҕалаах.
Ким тимири эллээн
ракеталары айааччы
Тоҥ сулустары
тириэрэр ыралаах.
Ким сир да анныгар
суорбаны суорааччы
Күннээх олоҕу
күлүмнэтэр сыаллаах.
Иччитэх тиэргэнигэр
титирик олордооччу
Улуу садтар
суугуннарын иһиллиир,
Оттон кырсаны бултаан
былааны толорооччу
Олоҕу киэркэтэр
Үлэни кэрэхсиир.
Оттон бу мин
уран албаһынан
Олох уҕараабат
уотун уматаммын,
Олоҕу эрэ уруйдуур,
дьолу уһанар
Суоч-соҕотох ыра
санаалаахпын.
Өрөгөйдөөх
үрүлүйэр
үлэ үгэнигэр
Үлэһит дьон
өлүүнү
үөтэрбэттэр.
Төрүөтэ: // Данилов, Семен Петрович. Айымньылар / Семен Данилов үһүс том. Дьокуускай, 2014. – С. 198
ҮЛЭ ДЬОЛО
Холум аһылла, тиритэ,
Күннүктээн үлэлээтим.
Күүс-уох өһүллэр үлэтэ
Көрүөхтэн кэрэтин биллим.
Атахпын нэһиилэ сыһан,
Аа-дьуо дьиэбэр барабын.
Көмүс көлөһүммүн ыһан
Киэн туттардыы хаамабын.
Сөрүүн тыал миэхэ сипсийэр:
«Сэгээр, үлэһит киниэ,
Ыймахтаа дуу сэниэ эбэр
Ыраас салгыммыттан»,- диэн.
Дьиэбэр ийэкэм кэтэнэр,
Дьикти сылаас чэйин кутан.
Сарсыҥҥыга күүс эбиллэр
Үлэ дьолугар анаан.
Саргылана Спиридонова-Кэрэмэс Кийиитэ
ҮЛЭ КҮННЭРЭ
Күлүмэх дьыбардаах кыһын
Күнтэн күһэллэн күрэннэ,
Көмүрүө хаар күөнүттэн
Күөх оппут көһүннэ.
Үрүҥ күрүлгэннээх күммүт
Үөрүү бөҕөнү үөскэттэ,
Үлэ-хамнас үксүн түмэн,
Үүрэн-түрүйэн аҕалла,
Саха киһитин саргыта,
Саадьаҕай ынах таҕыла
Санабыллаах саас барахсан
Сандааран, саймааран кэллэ.
Куолас бурдугу үүннэрэр,
Ходуһа отторун ходуйар,
Холу, быччыҥы имитэр
Хоодуот хонуктар кэллилэр.
Төрүөтэ: // Кулачиков-Эллэй, Серафим Романович. Айымньылар / Эллэй бастакы том. Дьокуускай, 2014. – С. 18
ҮЛЭ ЫРЫАТА
Үрэх, алаас үрдүнэн
Аалай күммүт таҕыста,
Өлгөм күүһү түмүнэн,
Үлэлиэҕиҥ, атастаар!
Улуу норуот күдэҕэ,
Кырдьаҕастыын, эдэрдиин,
Кыайыылардаах үлэҕэ
Кыттан кииртэ кэрэтин!
Үлэ — үөрүү, үлэ — дьол,
Үлэ — үүнэр, сайдар суол.
Ийэ дойду уруйун
Ылар үлэ геройа.
Айар үлэ үөрүүтүн
Улуу Октябрь биэрбитэ:
— Көҥүл үлэ төлөнүн
Күөттээн иһиҥ! — диэбитэ,
Күргүөмүнэн үлэҕэ
Көбүтүһэн киириэҕиҥ,
Элбэх, кэрэ бэлэҕи
Ийэ сиргэ биэриэҕиҥ!
Үлэ үөрүү, үлэ дьол,
Үлэ үүнэр, сайдар суол.
Ийэ дойду уруйун
Ылар үлэ герой.
Хостуур үлэ хорсуна
Бастыҥ үүнүү өлгөмүн,
Ылар сыһыы муҥунан
Сылгы, ынах төрүөҕүн.
Үлэ — Совет дойдутун
Ыстаал модун оҥорор,
Бары норуот олоҕун
Быйаҥынан толорор.
Үлэ — үөрүү, үлэ — дьол,
Үлэ — үүнэр, сайдар суол.
Төрүөтэ: // Кулачиков-Эллэй, Серафим Романович. Айымньылар / Эллэй бастакы том. Дьокуускай, 2014. – С. 170
ҮЛЭ ДЬОНО
Үлэ дьоно — көнө дьоннор,
Суобас курдук, ыраас дьоннор.
Үрдээбэттэр, намтаабаттар,
Былдьаспаттар, былдьаппаттар,
Барыс диэҥҥэ баҕарбаттар,
Албан аакка кыһамматтар.
Үлэлииллэр — кыайалларын,
Оҥороллор — сатыылларын.
Ийэ дойдум баайын-дуолун
Үлэ дьоно үүннэрбитэ.
Ийэ дойдум аатын-суолун
Үлэ дьоно урдэппитэ.
Өтүйэлээх сиэрпэнэн,
Ыстыыгынан, бөрүөнэн
Суруйаллар кинилэр
История кинигэтин!
Төрүөтэ: // Попов Л. Айымньылар / Уот буол, сүрэҕим. Дьокуускай, 1979. – С. 514
ҮЛЭ САРСЫАРДАТА
Халлаан сырдаатаҕыан, —
Күммүт күндээрдэ,
Чыычаах ыллаатаҕыан, —
Күөнэх күөрэйдэ
Дьоллоох сарсыарданан,
Дойдум, айхаллан!
Үлэ үөрүүтүнэн,
Үлэ күнүнэн
Дойдум уһуктан ньиргийдэ!
Алдан тайҕатыгар,
Ленам сиригэр,
Бүлүүм биэрэгэр
Дьааҥым хайатыгар,
Бүлүүм биэрэгэр
Дьоллоох сарсыарданан,
Дьонкм, айхаллан!
Үлэ үөрүүтүнэн,
Үлэ күнүнэн
Үлэм дьонугар э5эрдэ!
Көхтөөх күргүөмүнэн,
Иллээх иэйиинэн
Бар-дьон күүрэн турда.
Маннык сарсыарда,-
Айар дьулуһуулаах,
Алгыс аргыстаах!
Сахам сайылыгар
Саҥа сандаарбыт күн тыгар.
Төрүөтэ: // Попов Л. Айымньылар / Уот буол, сүрэҕим. Дьокуускай, 1979. – С. 599
Үлэ дьол
Үлэ баар алыптаах түгэн:
Хамсаан былчыҥ сылыйара,
Ону-маны соһон, сүгэн,
Эккэр көлөһүн тахсара.
Үлэлиир киһи хамсанар,
Онон мэлдьи үөрэ сылдьар.
Чэгиэн буоларга ананар,
Күн ахсын үлэҕэ кыттар.
Үлэлиир киһи хамнастаах,
Үтүө-мааны, баай олохтоох.
Үлэһит чиэһинэй ааттаах-
Дьиэтигэр бастыҥ олбохтоох.
Киһи үлэтинэн дьоллоох,
Дьиэ кэргэнин онон иитэр.
Ким үлэлээбэт — ол сордоох,
Умнаһыт олоҕо күүтэр.
Анатолий Данилов –Аман
Төрүөтэ: // В.Г.Дьячковская-Хара Көмүс / Хагдарыйбат ньургуһуннар. Дьокуускай, 2019. – С. 56