Николай Иванович Харитонов-Чуор – саха норуотун биир чаҕылхай талааннаах, номоҕон тыллаах поэта. Кинини дьон-сэргэ саха литературата, поэзията, журналистиката сайдыыларыгар дьоһуннаах кылааты киллэрбит киһинэн билинэр, ытыктыыр, өйдүүр-саныыр. Николай Иванович хоһоонноро номоҕон тыллаахтар, иэйиилээх ис хоһоонноохтор, үрдүк лирикалаахтар, онон дьон дууһатын туталлар. Ону таһынан, кини хоһоонноро патриотическай хайысхалаахтар, төрөөбүт дойдуну ытыктыырга иитэллэр. Төрөөбүт төрүт дойдутун, алааһын кэрэ айылҕатын, кини киһини абылыыр, таптатар күүһүн үрдүк талааннаахтык хоһуйар. Ол иһин даҕаны кини элбэх хоһоонугар мелодистар ырыа айан дьиэрэтэллэр. кини айымньылара саха дьонун дууһатыгар чугастык иҥэн сылдьаллар
Элбэҕи кэпсии барбакка, салгыы Николай Чуор сэрии саҕана ааспыт оҕо сааһын уонна Кыыл Уолун туһунан ахтыыларыттан быһа тардыылары уонна хоһооннорун ааҕарга ыҥырабын.
Иитиллибит биһигим – ийэм-аҕам кэриэтэ
Остуоруйа дойдутун олоҕун курдук мин дьэрэкээннээх, киирбэт күннээх эрдэтээҥҥи оҕо сааһым Ньурба оройуонун биир саамай киэҥ нэлэмэн алааһыгар, оччолорго онно баар Куочай диэн сэлиэнньэҕэ оонньоон-күлэн, күөх сирэмҥэ күөлэһийэн, бэрт быстах да кэмҥэ буоллар, дьиэрэҥкэйдээн ааспыта.
Куочайга ол кэмҥэ “Коммунар” диэн байылыаттык олорор холхуос баара. Аҕам Иван Степанович Харитонов онно хонуу биригэдьииринэн, ийэм Матрена Павловна килиэп астааччынан үлэлииллэрэ. Миигиттэн ураты Дьэлиэнэ диэн эдьиийдээх, Кирилл диэн быыкаа бырааттаах этим. Сэрии саҕаланара икки-үс сыл иннинэ биһиги Куочайга “Хортуоппуй дьиэтэ” диэн ааттаах оскуола утары турар дьиэҕэ олорбуппут. Онтон дьонум бэйэлэрэ туттубут саҥа дьиэлэригэр – Токууһалар (Золоторевтар) диэн ыаллар аттыларыгар көспүппүт. Дьиэбит киэҥ-куоҥ быһыылааҕа. Онно нууччалыы улахан халааҥка оһох баара. Биэс ыанар ынахтаах, хас да сылгылаах, киэҥ хортуоппуй олордор сирдээх, быр-бааччы олохтоох сэниэ ыал этилэр – мин дьонум. Сайыҥҥы чэмэлкэй күн күндээрэн турара, күөх халлаан күлүмнүү оонньуура.
Куочай дьонуттан, оҕолорбуттан мин 1942 сыллаахха арахсан, оччотооҕу тыйыс олох олуурдаах, очурдаах, ардыгар эриирдээх-мускуурдаах суолларынан төрөөбүт төрүт сирбиттэн барбытым. Ол төрүөтүнэн 1941-1942 сылларга утуу-субуу эбэм Арыппыан, быраатым, Кирилл, ийэм Мотуруона уонна аҕам Уйбаан, өссө ити иннинэ эһэм Ломпо Ыстаппаана утуу-субуу күн сириттэн күрэммиттэрэ буолбута. Мин эдьиийбинээн Дьэлиэнэлиин иккиэйэх хаалбыппыт. Сэрии саҕаламмыта иккис сылын сааһыгар 1942 сыллаахха бүтэһик күндү сүтүкпүн – айбыт аҕам өлбүт өлүгүн кытары сэргэстэһэн утуйбутум баара. “Коммунар” холкуос салалтата оччолорго да сиэри-туому тутуһан, биһиги аҕабытын кытары дьиэбитигэр үс хоммуппут. Онно Мартыновтар ийэлэрэ эмээхсини биһиэхэ, ыар сүтүктээхтэргэ, кыра оҕолорго сыһыарбыт этилэр. Үс хонон баран, Куочай Кэлтэгэй Арыытыгар былыргы кылабыыһаҕа аҕабытын ийэ буоругар кистээбиппит. Кыһын өлбүт ийэм былааҕа кубарыйан хаалбыт этэ. Ол аттыгар аҕам сырдык кэриэһигэр анньыллыбыт кыһыл былаах сааскы тыалга тэлибирии хаалбыта. Ол күн биһигини Куочайга Сакараактар (Давыдовтар) диэн үтүө ыалга көһөрөн илдьибиттэрэ…
… 1943 сыл балаҕан ыйа. Мин эдьиийбинээн Дьэлиэнэлиин Ньурба интернатыгар олорор этибит. Миигин “кырата бэрт” диэн, өр баҕайы интернакка ылбатахтара. Онон эдьиийим аһылыгын аҥаардаһан сиэн, ардыгар алҕаһатан, өлүү килиэпкэ тиксэн үөрэнэр-үөрэммэт сылдьыбытым. Хата, ону оччолорго үөрэх салаатыгар инспекторынан үлэлиир Куочайтан төрүттээх, кэлин республика үтүөлээх учуутала буолбут Валентина Васильевна Андреева билэн-көрөн, миигин Ньурбаттан үс көстөөх Араҥастаахха аһыллыбыт детдомҥа утаарбыттара. Арай биирдэ күнүс кыргыттар хосторугар эдьиийим оронугар олорон, тугу эрэ гынан булумахтана олордохпуна, хоп-хойуу бытыктаах, күөх харахтаах нуучча киһитэ киирэн кэлбитэ уонна уу сахалыы олус эйэҕэстик: “Коля Харитонов диэн эн дуо? Миигин кытта барсаҕын, онно үчүгэй!” – диэн баран, илиибиттэн сиэтэн ханна эрэ илдьэ барбыта. Эдьиийим Дьэлиэнэ суох этэ. Ханна эрэ районо таһыгар муһуннахпыт буолуо – мин бэйэм курдук кыра оҕолору кытары тэлиэгэлээх акка олорбуппун өйдүүбүн. Өр да өр айаннаан, аара Бүлүү өрүһүн улахан оҥочонон туораан, ыкса киэһэ хабыс-хараҥаҕа Араҥастаахха, онно баар детдомҥа тиийбиппит.
“Оо, саҥа оҕолор кэлбиттэр! Көрүҥ эрэ, бу уолу”, – дии-дии, ким тутан көрөр, ким кымаахтыыр, ким сутуругунан кэйиэлиир. Сарсыныгар эмиэ биир оннук. Хата, оччотооҕу кэм сиэринэн астара үчүгэй соҕус этэ. Биир нэдиэлэ буолан баран, миигин кытта бииргэ кэлбит Гоша диэн уоллуун куомуннаһан детдомтан күрүүргэ быһаарынныбыт. Сарсыардааҥҥы аһылыкпытыттан ыһык гыныахпыт диэн быыкаа килиэби сиэппитигэр угуннубут. Ол атаһым миигиннээҕэр уҥуоҕунан кыра буолан баран, сааһынан биир сыл аҕа – тоҕустаах уолчаан, адьас хамандыыр курдук туттара. Инньэ гынан күрүөйэх дьон быһыытынан саһан, ойуурдарынан кыйан, ырааҕынан эргийэн, айан суолугар киирдибит уонна бастаан утаа сүүрүүнэн, онтон оҕолуу ойуоккалыы-ойуоккалыы балтараа көстөөх Күндээдэ диэки түһэ турдубут. Оччолорго ити билигин ньиргийэн олорор Күндээдэҕэ биир да ыал суоҕа. Арай Тэрэнтэй оҕонньор диэн бөрүгүөсчүт эрэ быыкаа балаҕаҥҥа олороро. Биһиги ол оҕонньортон эмиэ саһан, биэрэккэ турар тыыга ойон киирдибит да, эрдиммитинэн бардыбыт. Онтубут, доҕоор, алдьаммыт тыы буолан биэрдэ. Тыыбытыгар уу бөҕө киирэр, уолум миигин кыра, туох эрэ иһит баарын көрөн, “ууну бас сүөкээ” дии-дии хамаанда бөҕөтө. Биэрэктэн балачча тэйбиппитин кэннэ, оо, хаһыы-ыһыы бөҕөтүн түһэрэн, Тэрэнтэй оҕонньор сыыры таҥнары сүүрэн иһэр ээ!
“Тоҕойдоруом, төннүҥ-төннүҥ! Иэдээн-алдьархай! Ууга түһүөххүт!” – дии-дии биэрэккэ турара Тэрэнтэй кырдьаҕас. Бэрт нэһиилэ ырычаахтаһан, төттөрү эрдэн, биэрэккэ тиксээппитин кытта, оҕонньор биһигини дьиэтигэр илдьэ барда.
Дьэ, уоскуйан, аа-дьуо кэпсэтии буолла.
-
Эн бу ким оҕотоҕунуй?
-
Ээ, мин Ломпо Ыстаппаанын Уйбаанын оҕотобун. Ньурбаҕа эдьиийим баар, көҥүллэтэн баран иһэбин, – диэн хоруйдаатым.
-
Оо, ол Уйбаантан оҕо хаалбыт эбит дуу? Онтон эн ким оҕотоҕунуй?
-
Мин эбэбэр баран иһэбин. Кини миигин кэлээр диэбитэ, – диэн чаҕылыннарда Гоша уол. Итинник кэпсэтии кэнниттэн оҕонньорбут күтүр улахан хаарбаһынан биһигини өрүспүтүн туоратан биэрдэ. Ол Тэрэнтэй оҕонньор мин эһэбин Ломпо Ыстаппаанын уонна аҕабын билэр буолан, аһынан итиччэ түбүгүрдэҕэ.
Ньурбаҕа киэһэ хойут тиийэн, мин Оргул Охонооһойдоох диэн миигин билэр ыалга хоммутум. Аргыһым Гоша “Ворошилов” диэн ааттаах холкуоска барарын эппитэ.
Ый аҥаарын курдук Ньурбаҕа үтүөх-батаах сылдьыбытым. Эдьиийбэр көһүннүм эрэ, көстүбэтим эрэ. Кэлин тиһэҕэр илбиркэй таҥастаах оҕолору булсан, Ньурба остолобуойун таһыгар сылдьар этим. Баҕар, “ким эмэ аһатаарай” диэн санаалааҕым. Онтон биир үтүө күн эт баһаарын таһыгар кулахачыйа сырыттахпына, биир улахан кыыс тутан ылла.
– Күрүөйэх уол бу сылдьар эбит дии. Чэ, миигин кытта төттөрү детдомҥар барсаҕын, – диэн баран ыҥыырдаах атын самыытыгар көтөҕөн ылан олордон кэбистэ. Дьэ, ити курдук, оччолорго Араҥастаах сэбиэтин секретара Ксения Васильева миигин төттөрү детдоммар аҕалан туттарбыта. Хата, улаханнык мөхпөтөхтөрө. Мин даҕаны бу мантан детдомтан күрээтэхпинэ, ханна да ас-таҥас суоҕун өйдөөбүтүм.
Инньэ гынан, ол Араҥастаах детдомугар сэттэ сыл иитиллэн, сэттэ кылааһы 1950 сыллаахха бүтэриэхпэр диэри олорбутум. Сүүс оҕолоох детдом этэ. Онон хас биирдии оҕо бэйэтин бэйэтэ көрүнэн, иннин хайынан сылдьыахтааҕа. Бэрээдэк да ураты кытаанах этэ. Байыаннай кэм сиэринэн, барыта стройдааһын, режим быһыытынан, үөрэх уонна үлэ, бэйэни бэйэ көрүнүүтэ, мас көтөҕүүтэ, бөҕү-сыыһы ыраастааһын, саһаан охсуута, кирпииччэ үктээһинэ, холкуоска куолас бурдугун ичигэстээһинэ, балбаах таһыыта, уу баһыыта, уборнай ыраастааһына – барыта бэйэбит күүспүтүнэн ыытыллара. Мин кэлин арыычча улаатан баран, детдом оҕуһунан уу баһар идэлэммитим. Бу үлэ ураты барыстаах этэ. Тоҕо диэтэххэ, аара кэлэн иһэн ыалларга уу куттахпына, лэппиэскэ бэрсэллэрэ.
… Өскө, мин уонна оччотооҕу тулаайах оҕолор детдомҥа иитиллибэтэхпит буоллар, бука, тыыннаах хааларбыт биллибэт этэ. Төһө да оччотооҕу детдом тыйыс усулуобуйалааҕын иһин, биһиги кэм аһыыыр астаах, таҥнар таҥастаах этибит. Ити сыллар усталарыгар биһиги английскай, американскай, китайскай куруппалар хааһыларын сиэн, төһө да оччолорго аспытыгар топпоторбут, нуорманан аһаан киһи-хара буоллахпыт.
… 1950 сыл. От ыйа. Араҥастаах нэһилиэгин Кыыл Хаайбыт диэн аартыга. Манна биһиги детдоммут лааҕыра баара. Мин биир киилэ арыылаах, биир киилэ саахардаах, сиэппэр кыра харчылаах, детдом мастарыскыайыгар оҥоһуллубут кыра мас чымадааннаах почта катерын палубатыгар олорбутум. Ити аата мин сэттэ сыл детдомҥа иитиллэн, сэттэ кылааһы бүтэрэн, долгуйар Дьокуускай куоракка, онно педучилищеҕа үөрэнэ барбытым. Биэрэккэ 50-тан тахса бэйэм курдук эмиэ тулаайах оҕолор – мин бырааттарым, балыстарым далбаатаһа, оҕолуу омуннаахтык хаһыытаһа хаалбыттара. Бүлүү эбэ хотун долгуннура оонньуура. Онно күн көмүс таммахтара күлүмүрдүүллэрэ. Мин ол түгэҥҥэ иитиллибит биһикпиттэн, аҕалаах ийэбин солбуйбут ытык алаһабыттан арахсан эрэрбин санаан, ытамньыйан ылбытым. Мин иннибэр эмиэ да үгүс үөрүүлээх-көтүүлээх, эмиэ да элбэх эрэй эҥээрдээх, араас түһүүлээх-тахсыылаах, эндирдээх, ол эрэн өрүү үтүөҕэ-кэрэҕэ, сырдыкка уонна ыраахха ыҥырар олох киэҥ аартыга арыллыбыта…
Сергей Зверев туһунан аҕыйах тыл
(Кыыл Уола-Сергей Зверев 100 сааһа туолуутугар)
Улуу киһи төрөөбүтэ сүүс сылын туолуутугар кинини тиһэх суолугар атаарсыбыт суруйааччылартан суос-соҕотох мин эрэ баарбын. Поэт Леонид Попов күн сириттэн барбыта быданнаата. Оччолорго култуура министрэ Д. Д. Климентов биһиги кэккэбитигэр суох. Саамай сүүрбүт-көппүт Сергей Афанасьевич Звереви тиһэх суолугар атаарсыбыт, оччолорго партия Сунтаардааҕы райкомун бастакы секретара Н.Д. Гурьев билигин эмиэ суох.
Дьокуускайга 80-с сылларга С.А. Зверев 90 сааһыгар, (дьиҥэр, 80 сааһа эбит этэ). “Эдэр коммунист” хаһыакка “Аар тайҕа аатырбыт ырыаһыта” диэн сүрүн ыстатыйаны суруйбутум. Онно С.А. Зверев айар үлэтигэр Суорун Омоллоон уһулуччу өҥөлөөҕүн бэлиэтээбитим. Өссө эбэн этэр буоллахха, Суорун Омоллоон ити ыстатыйаны ааҕан баран, литературнай музейга көрсөн, миэхэ улаханнык махтанан турардаах.
С.А. Зверев өлүөн 2-3 сыл иннинэ төрөөбүтэ 80 сылын (дьиҥнээҕинэн 70 сааһа туолбут этэ) 1970 с. сыллаахха Сунтаарга бэлиэтээбиппит. Мин оччолорго партия Ньурбатааҕы райкомун иккис секретарынан үлэлии олорор Н.Ф. Федоровка киирэн, Сергей Зверев юбилейыгар биһиги, ньурбалар, хайаан да барыахтаахпытын, истиҥник эҕэрдэлиэхтээхпитин, бэлэх-туһах да биэриэхтээхпитин туһунан эппитим. Онно мин С.А. Зверев талаана тыллыбыт, эдэркээн эрдэҕиттэн ыллаан-туойан, силигилээн тахсыбыт сиринэн киэҥ Ньурба буоларын, кини биһиги бастыҥ мааны күтүөппүт буоларын туһунан иһитиннэрбитим. Дьэ, ити курдук, биһиги улууспут делегацията Сунтаарга С.А. Зверев юбилейыгар барбыппыт. Харчы төлүү охсон, холодильник кумааҕытын райсоюзтан ылан, Н.Ф. Федоров биһикки банкекка Ньурба бар дьонун аатыттан Сергей Афанасьевиһы юбилейынан эҕэрдэлээбиппит. Суруйааччылартан Суорун Омоллоон уонна Леонид Попов бааллара. Оҕонньор (С.А. Зверев) бэрт кыратык эппитэ. Санаата көтөҕүллүбүтэ, көнньүөрбүтэ сүрдээх этэ.
Сергей Зверев Суорун Омоллоону кытары кэпсэтэллэрин истибитим. Бу икки ытык кырдьаҕастар кэпсэтиилэрэ дириҥиттэн, философскай ис хоһооннооҕуттан чаҕыйбытым. Кинилэр бэйэ-бэйэлэрин курдары өйдөһөллөрө. Улахан суруйааччы Суорун Омоллоон уонна Сунтаар добун тойуксута, ырыаһыта Сергей Зверев-Кыыл Уола истиҥ сыһыаннаах дьон буолалларын мин өссө төгүл бигэргэтэбин.
Аар тайҕа аатырбыт ырыаһыта С.А. Зверев 1973 сыл кулун тутар 7 күнүгэр өлбүтэ. Биһиги, кулун тутар 10 күнүгэр Ньурбаттан быһа Ыгыаттаҕа тиийбиппит. Оҕонньору тиһэх суолугар атаара культура министрэ Д.Д. Климентов, поэт Л.А. Попов кэлбиттэр этэ. Биһиги Н.Ф. Федоровтыын С.А. Зверев хоруобун аттыгар бочуоттаах харабылга чуумпуран турбуппут. “Элгээйи” совхоз салайааччылара, райком бастакы секретара Н.Д. Гурьев бааллара. Оҕонньор тыына быстаары сытан, “Элгээйи” совхоз директора Никандр Павловы ыҥыран кэриэһин эппитин туһунан истибитим.
– Дьэ, доҕор, киһи эрэ буолларгын ыччаккын арыгы алдьархайыттан быыһаа. Ити адьарай аһыттан биһиги ыччаппыт кэскилэ быстар кутталлаах. Мин бу күн сиригэр үтүө олоҕу олордум эрээри, өлбөт мэҥэ уутун оҥороллорун билбэккэ ол дойдуга баран эрэбин. Бу орто дойдуга киһи аймах өркөн өйө өлүүнү кыайар ньыманы хаһан эрэ булуоҕа. Ону мин баттаспатым. Оҕолорбун көрө-истэ сылдьыаххыт буоллаҕа, – диэбит этэ С.А. Зверев.
Кинини хайдах уонна ханна көмөллөрүн бэйэтэ эрдэттэн эппит. Оҕонньор иинин үрдүгэр элбэх киһи тыл эппитэ. Ол иһигэр биһиги улуустан Н.Ф. Федоров. Оттон поэт Леонид Попов маннык эппитэ: “Саха тыллаах баарын тухары Сергей Афанасьевич Зверев өрүү тыыннаах сылдьыа. Кини саха норуотун уус-уран литературатын инники сайдыытыгар уонна кэрэмэн кэрэ тылын өлбөт-сүппэт өрөгөйүгэр киллэрбит кылаата уһулуччулаах уонна сүҥкэн. Ол кэнэҕэски ыччакка өрүү үөрэтиллэ уонна чинчиллэ туруо. Саха уус-уран тыллаахтара бүгүн кини сырдык кэриэһигэр төбөлөрүн хоҥкуталлар, саха ыччат суруйааччылара сөһүргэстииллэр”.
Вера Сергеевна Зверева-Данилова кэргэнинээн, биһиги Ньурбабыт мааны киһитэ Э.Ф. Даниловтыын оҕонньор тыына быста илигинэ, Бэрдьигэстээхтэн кэлэн көрсөн барбыттара. Бу кинилэр айбыт ытык аҕаларыгар сүгүрүйэн, тыыннааҕар көрсөн, сиэр-майгы өттүнэн үтүө быһыыларын, үрдүк култуураларын көрдөрбүттэрэ. Мин Вера Звереваны кытта Благовещенскайга бииргэ үөрэммитим.
Аҕата өлөрүгэр уончалаах уол, кэлин биллэр-көстөр поэт буолбут Илья Зверев бастакы кинигэтин мин редактордаан үп-харчы булан таһаартарбытым. Маныаха Сунтаар урукку баһылыга А.И. Петров миигин улаханнык өйөөбүтэ.
Ньурбаҕа олордоҕуна, С.А. Зверев бастакы кэргэнигэр Настаа эмээхсиҥҥэ хам-түм да буоллар сылдьар, сэһэргэһэр этим. Кини олус кэрэ сэбэрэлээх, үтүө-мааны эмээхсин этэ. Оттон Сөдүөрэҕэ (Ф.И. Федорова – С.А. Зверев иккис кэргэнэ) Ыгыаттаҕа үгүстүк сылдьарым.
Николай Чуор “Дьылҕам бэлэҕэ”
кинигэтигэр баар ахтыытыттан быһа тардыы.
Ньукулай Чуор
Сунтаар кыыһа ыллаабыта
Уйан дууһабын долгутан,
Уйулҕабын хамсатан, умнуллубат иэйии буолан,
Уран-кэрэ куолаһынан
Сунтаар кыыһа ыллаабыта,
Аймалҕаннаах ырыа тылын
Кини миэхэ анаабыта.
Чуор дууһабар хатаабыта, онно кэрэ Туйаарыма
Нарын иэйии кыымын ыһан,
Харахтара тырымныыра,
Хара суһуох суһумнуура.
Сунтаар кыыһа ыллаабыта,
Ыраах саҕах сырдаабыта,
Сүрэх үөрэн долгуйбута,
Хатыҥ чараҥ хамсаабыта.
Дьиктилээхэй мичээринэн
Миэхэ күнү көрдөрбүтэ.
Мунчаарбыппын кини билэн
Күөрэгэйин ыллаппыта.
Сунтаар кыыһа ыллаабыта,
ыраах суолга ыҥырбыта,
Дьикти дорҕоон абылаҥын
Мин сүрэхпэр хатаабыта.
Сунтаар ыһыаҕа
Быдан үйэ мындаатыттан,
Туман буолбут былыргыттан
Сураҕырар, аатырар,
Оһуохайа дуораһыйар
Сунтаар дьонун үөрүүтэ –
Сунтаар улуу ыһыаҕа!
Дорооболоруҥ, Туйаарымалар,
Суоһалдьыйа Толбонноохтор,
Аныгы кэрэ Туйааралар,
Дьоһун Ньургун Боотурдар,
Үтүөкэн Үрүҥ Уоланнар,
Түһүлгэни төрүттээччи
Этигэн чуор куоластаахтар!
Ыһыах – үрдүк өрөгөй,
Барыта киэҥ, дэлэгэй,
Сунтаар дьикти сирин
Самна биэрбэт саргыта, тыһыынчанан киһи
Түмсэн ааһар түөлбэтэ.
Ыҥырабын эһигини
Олоҥхолоох оонньууга,
Оһуохайдыыр түһүлгэҕэ,
Сирэм күөхтээх хонууга,
Хатыҥнардаах чараҥҥа,
Сунтаар дьикти сиргэр –
Сунтаар улуу ыһыаҕар!
“Чуор”диэн тыл туһунан
Чуор мутуктуу чоруун,
Чуор саалыы чопчу,
Чуор саҥалаах,
Чуор куоластаах,
Чуор доҕооннору
Чуордук истэр
Чуор кулгаахтаах,
Чуор чуумпуну
Чуордук иһиллиир,
Чуордук үөрэр,
Чуордук таптыыр
Чуор киһи дэнэр
Чуор Ньукулай
Чуо-бааччы кэлэммин,
Чуопчаара турабын.
Чуор туйах буоламмын,
Чуо туура тэбиллэн,
Чуор суолу тутуһан,
Чуор поэт аатыран
Чугдаар сылдьабын!
Чуор чуумпу хоһоонун
Чуордук иһиллээн,
Чуоргутун кытары
Чуордук кэпсэтиҥ,
Чуор чуолкай санаатын
Чуолкайдык сэҥээриҥ.
Чуор ырыа сатараа,
Чуор чуумпу сатыылаа,
Чуор мутук тостума,
Чуор дорҕоон уостума.
Чуор, бүгүн эн ыллаа,
Чуор, күнү айхаллаа!
Чуор киһи элбээтин, чуор үөрүү үксээтин,
Чуор буолуҥ бар дьонум,
Чуор буоллун олоҕум!
Чуор аартык арылын
Чуор сааспыт сандаардын.
Чуор ырыа дьиэрэйдин
Чуор хоһоон холбостун,
Чуор дьоллоох буолуохтун,
Чуор суолу тутустун.
Чуор үөрүү дэлэйдин,
Чуор чуораан чугдаардын
Чуор поэт аатыран,
Чуор дьонтон тэйбэтин!
Чуор үөрбүт саҥата,
Чуор сэргэх дууһата
Чуор дойду сиригэр
Чугдаара туруохтун!
