Учуутал аан дойдутааҕы күнүн ЮНЕСКО 1994 сыллаахха олохтообут. Онтон ыла бу күнү 100-тэн тахса судаарыстыба сыллата бэлиэтиир. Бу күн учуутал уопсастыбаҕа балаһыанньатыгар, кини үөрэххэ, сайдыыга оруолугар болҕомто тардаары олохтоммут.
Хас биирдиибит олоҕор, дьылҕатыгар Учуутал олус улахан оруолу ылар. Дьиҥнээх учуутал киһи дууһатыгар, өйүгэр-санаатыгар, үлэтигэр-хамнаһыгар олоҕун усталаах туоратын тухары хаалар.
Учуутал үлэтэ – уустук. Ол эрээри, олус үтүөкэн быйаҥнаах. Учуутал оҕо тулалыыр эйгэтин билэригэр, бу олоххо бэйэтин булунарыгар, ыараххаттары туоруу, бэйэтин дьоһун уонна тус санаатын көмүскүү үөрэнэригэр көмөлөһөр. Биһиги кэскилбит Эһигиттэн тутулуктаах — эһиги оҕолору иитэн-үөрэтэн таһаараргытыттан.
Учуутал – бу көннөрү идэ эрэ буолбакка, олох бэлэҕэ, анала. Учуутал оҕоҕо билиини биэрэри, толкуйдуурга үөрэтэри таһынан, үтүөҕэ, кэрэҕэ, кырдьыкка уһуйар, хас биирдии үөрэнээччигэ кутун-сүрүн сылааһын иҥэрэр. Оскуолаҕа хас биирдии оҕоҕо сиэр-майгы, били-көрүү бигэ акылаата ууруллар буолан, биир эрэ киһи дьылҕата буолбакка, улуус, өрөспүүбүлүкэ, дойду кэскилэ эмиэ түстэнэр. Эһиги бэриниилээх үлэҕит иһин муҥура суох махтаныбыт уонна киэн туттабыт.
Алтынньы 5 күнэ — УЧУУТАЛ КҮНЭ!
Ийэлээх, аҕабыт кэриэтэ
Истиҥник саныыбыт эйигин,
Олохпут киэҥ суолун сирдьитэ
Учуутал — эн үрдүк киһигин.
УЧУУТАЛ КЫЫСКА
Доҕоруом, эйэҕэс хараххар Дойдуҥ халлаана арылыйар,
Будьурхай куудара баттаххар
Волгаҥ күнэ чаҕылыйар.
Эн ыллыыр эҥээркэй ырыаҕар
Эн улуу норуотун дууһата баар.
Эн майгыгар, эн быһыыгар Волгаҥ дьонун характера баар.
Хорсун сүрэхтээх нарын кыыһы,
Эйигин, ытыктыыллар дьон бары.
Бу ыраах Лена хочолорун Сэмэй, көссүө оҕолорун Үөрэт бэйэҥ курдук буоларга,
Эйигин маарыннаан улаатарга.
Эн курдук,— бу оҕолор,
Ийэ сир этэрин толоро, Ыраах да диэн чаҕыйбат буоллуннар,
Тоҥ да диэн толлубат буоллуннар,
Эн курдук,-сырдыгы, кэрэни,
Үөрэҕи, үөрүүнү, эйэни Бар-дьон сүрэҕэр ыстыннар,
Аан дойдуга тарҕаттыннар. Дьэҥкэ өйдөөх, туруу майгылаах,
Хорсун сүрэхтээх, сайаҕас санаалаах
Дьон буолан таҕыстыннар
Бу кыра кыргыттар, уолаттар.
Мин кыыс кэрэ Ленабын
Эн истиҥник таптыырыҥ курдук,
Кинилэр эн бухатыыр Волгаҕын
Махтанан таптаатыннар!
Төрүөтэ: //Леонид Попов — Дьокуускай, 1969. — С. 148.
АНДРЕЕВ УЧУУТАЛ
Айылҕабыт дьиктитин Анаан-минээн үөрэтэн, Айылҕатын музейын
Айан, таҥан таһаарбыт Андреев учуутал.
Элгээйигэ олохтоох
Эҥин элбэх дьоҕурдаах Элбэх киһи үлэтин Эриэккэстик түмпүтэ Андреев учуутал.
Үөрэнээччи оҕону
Үөрэ-көтө үөрэтэн, Үлэлииргэ уһуйан, Үтүөлэри үксэппит
Андреев учуутал.
Айылҕабыт кэрэтин
Алдьаныыттан харыстыыр Аналбытын санатан,
Амарахтык ыҥырар Андреев учуутал.
Төрүөтэ: //Заболоцкая М.И. Этиим дуу…/. Чөмчүүк. — Дьокуускай, 2020. — С. 49.
УЧУУТАЛГА
Букубаар, тэтэрээт туттаран,
Үөрэх диэн тугун быһааран,
Эн сылаас тыллары эппитиҥ,
Билиигэ угуйан ииппитиҥ.
Ийэлээх аҕабыт кэриэтэ Истиҥник саныыбыт эйигин,
Олохпут киэҥ суолун сирдьитэ
Учуутал — эн үрдүк киһигин.
Махталбыт эйиэхэ улахан Баараҕай киэҥ халлаан иэнинии,
Ханна да тиийдэрбит ахтан Саныахпыт күн кэрэ киһини!
Ол курдук күндүтүк биһиэхэ,
Учуутал, эн көстө туруоҕуҥ, Сырдыкка угуйар киһиэхэ Сүрэхтэн эҕэрдэ буолуохтун!
Төрүөтэ: //Спиридонова С.С. Уҥа суол/. Кэрэмэс Кийиитэ. — Дьокуускай, 2011. — С.22.
МАХТАЛ УЧУУТАЛГА!
Үөрэммит мас оскуолам Чуораана чугдаарар, Ытыктыыр учууталым Уобараһа арыллар.
Үөрэ-көтө алтыһан,
Доҕор-атас элбэҕэ, Тэҥнээхтиин эҥэрдэһэр — Эдэр сааспыт бэлэҕэ.
Учууталлар такайан
Араас идэ ыламмыт,
Олох суолугар айан
Ааста атын-атыннык.
Ким учуутал, быраас, Суоппар, сибээс үлэһитэ, Онтон да атын араас Буоллубут үлэ киһитэ.
Сүдү мааны киһиэхэ,
Билии аанын аспыкка Махтал буоллун эһиэхэ Үөрэппит учууталга!
Төрүөтэ: //Данилов А.Е. Орто омурҕан. Сунтаар,2016.- С.58.
УЧУУТАЛБАР
Оҕотун курдук такайбыт, Олох суолугар таһаарбыт Истиҥ киһим – учууталым, Эйиэхэ – дириҥ махталым!
Эн эрэлгин толороммун, Эгди буола олороммун, «Туйгун», «үчүгэй» сыаналаргын
Туруоруоххун баҕарабын.
Эмэн сааспар даҕаны
Эн иннигэр симиттэбин, Ситиһиибин, алҕаспын Сыаналыыргын кэтэһэбин.
Үөрэнээччим диэн хайҕааҥҥын
Үөрэ-көтө аҕыннаргын, Олохпор син тугу эмэ Оҥорбуппун дэниэм этэ!
Төрүөтэ: //Спиридонова С.С. Үөрүүлээх үрдэлим/Кэрэмэс Кийиитэ.-Дьокуускай, 2020.-С.6.
УЧУУТАЛБАР
Туманынан көтөр атым
Айаас этэ.
Долгунунан устар аалым
Дохсун этэ.
Сиргэ сиэлэр сэмэй аатым
Сэргэх этэ.
Ыарҕа талах ыалдьыттыырын
Биирдэ даҕаны билбэтэх
Талба-мааны оҕо сааһым
Дьиэрэҥкэйэ дьэрэкээннээҕэ.
Куба куорсунуттан дьүһүллүбүт
Түү мээчик ыра санаам
Халлаана эгэлгэлээҕэ.
Ыйы, күнү саһыарбыт Харахтарым чүөмпэтэ
Тургутуллубат дириҥнээҕэ. Оччоҕо эн тоҕо миигин аһыйаҕын,
Ааспыт күнү сайыһаҕын?
«Оҕо курдук оҕо этиҥ,
Хотун дьахтар
буолуохтааҕыҥ…»
Эн миигин аһыныма.
Ааспыты санатыма
Мин оҕолортон атыным-
Тахсар сарыал былыттааҕым.
Төрүөтэ: //Григорьева А.М. Хаар куорсунунан суруктар/ Сандаарыйа. — Дьокуускай, 2007.- С.77.
Учууталга
Уруучука тутарга
Умсугуйан ааҕарга,
Бастакы учууталбыт
Уһуйан үөрэппитиҥ
Олох омоон ыллыгар
Билии сырдык суолугар,
Үтүө дьоннор буолуҥ диэн
Атаарбытыҥ алҕааҥҥын.
Кырыйдарбыт даҕаны
Маҥнайгы кылааска,
Оҥой — соҥой көрөммүт
Кэлбиппитин саныаҕыҥ.
Сыккыс. Күүкэй. 2018
Бастакы учууталбар.
,,А,, буукубаттан саҕалаан
Ааҕарга, суруйарга үөрэппитиҥ.
Орой мэник бэйэбин,
Орто дойду олоҕун
Оҥкулларын туоруурга
Сэмээр этэн сипсийэриҥ.
Киһиргэс майгыбын бэлиэтээн,
Кэлин инник майгыҥ
Кэлэйии суолун арыйыа,
Олоҕуҥ укулаатыгар
Охсуон сөптөөх,, диэн,
Сүбэ курдук эппитиҥ.
Онтон ыла дьэ,
Сүөгэй сүбэлэргин өрүү
Түүлээх холбукабар уктаммын,
Түһүүлээх,тахсыылаах кэмнэрбин
Толкуйдааммын тобулабын.
Махтанабын эйиэхэ,
Бастакы учууталым барахсан 🌹
Ааҕары, суруйары таһынан,
Оллурдаах олох суолугар
Ытык сүбэлэри биэрэҥҥин
Түһүүлээх,тахсыылаах кэмнэрбин,
Анааран, сыымайдаан,ырытан
Олох олорон кэллэҕим.
Ымыычаана Һунтаар .
2.10.2121 с.
Оскуола боруогун
Аан бастаан атыллаан
Кэллим мин үөрэнэ
Билиигэ тардыһа.
Кинигэ доҕордоох,
Тэтэрээт аргыстаах
Бу курдук мэлдьитин
Үөрэниэм кыһаллан.
Учуутал кэпсиирин
Болҕойон истиэҕим
Уруогум буоларын
Долгуйа күүтүөҕүм.
СЫРАЛЫ
УЧУУТАЛ..
Эдэркээн бэйэлээх учуутал
Киирбитэ үөрэтэ мичээрдээн,
Тула кини көрдө кылааһын
Саҕалаата уруогун аргыыйдык
Учуутал идэтин баһылаан
Билиини көрүүнү биэрдэҕэ,
Кырачаан оҕолор үөрэнэн
Суруйаллар, ааҕар буоллулар.
Үрдүкү кылааска кинилэр
Арааһы барытын үөрэтэн,
Билиигэ үөрэххэ талаһан
Элбэҕи билэллэр көрөллөр.
Үөрэхтээх үлэһит буоларга
Суолларын ыйаттаан биэрэрэ,
Бу буолар учуутал үлэтэ
Сырдыкка, үрдүккэ угуйар.
Учуутал, учуутал эйиэхэ
Биһиги махталбыт тиийиэхтин,
Учуутал күнүнэн эҕэрдэ
Бу кэрэ тыллары аныыбыт.
МИЧИЛИИНЭ.
ӨЙДҮҮРҮМ УЧУУТАЛ КҮНДҮТҮН
Олимпиада Спиридонова
Харахпын симэммин сытабын,
Өрдөөҕү ол кэми саныыбын.
Сибэкки тутуурдаах хардыылаан,
Кэлбитим үөрэнэ аан бастаан.
Улахан түннүктээх кылааска
Көрбүтүм Учуутал Киһибин.
Ыҥыран олоорто паартаҕа
Көрдөөртө дьикти кинигэбин.
Эчикийэ куолаһа нарынын,
Бэйэтэ сэргэҕин намчытын.
Дуоскаҕа ыйаата суругун,
Бастакы сыыппара ойуутун.
Чуолкайдык саҥарта дорҕоону,
Биир тэҥҥэ кэпсээтэ сонуну.
Харандаас ууммута мичээрэн,
Суругу ыйбыта чиҥэтэн.
Күнтэн күн элбэҕи билэрим,
Сөҕөрүм үксүүрэ дьиктитин.
Өйдүүрүм Учуутал күндүтүн,
Үөрэххэ угуйар дьулуурун.
Дьокуускай, 03.10.2021 сыл.
Маҥнайгы учууталым
Сып-сырдык кылааска
Сибэкки тутуурдаах киирбитим,
Үөрүү мичээрдээх көрсүбүтүҥ
Маҥнайгы учууталым Елизавета Илларионовна,
Эн эйэҕэс сыһыаныҥ
Биһиэхэ туохтааҕар да күндү,
Буукуба арааһын билиһиннэрэн
Суруйарга,ааҕарга үөрэттиҥ,
Ахсаабат кыһамньыҥ кырдьыга
Ахсаан суотун дьайыытын,
Өйгө суоттатан эрчийэн
Толкуйдуурга үөрэтэр аналлааххын,
Өрө мөхсөн ылларбыт
Мөҕүллэр эмиэ туһалаах,
Ол барыта билии туһата
Үтүөҕэ,кэрэҕэ уһуйаҕын!
Сотору кэминэн улаатыахпыт
Оскуола кыһатын бүтэриэхпит,
Маҥнайгы учууталбыт сылааһын,
Куруук өйдүү-саныы сылдьыахпыт,
Эҕэрдэ кэрэ киһибитигэр
Учуутал күнэ үүммүтүнэн,
Сырдык-ыраас санааны
Аныыбыт бу күнҥэ!
☀️🙏🏻😊 Сыдьаайа 03.10.21с.
УЧУУТАЛГА
Олимпиада Спиридонова
Үтүөнү, кэрэни үөрэтэн,
Учуутал, Эн сүдү күүстээххин.
Кырачаан махталын иҥэрэн,
Олоххо дьулуһар эбиккин.
Өйдүүбүн сибэкки тутуурдаах,
Эрэнэр ып-ыраас харахтаах
Оскуола киэҥ аанын аспыппын,
Үөрэнэр баҕабын сахпыппын.
Күннэтэ кылааска киирэргин,
Долгуйа астына күүтэрим.
Эгэлгэ эриэккэс кэпсээҥҥин
Чуумпуран олорон истэрим.
Учуутал, Эн өрүүтүн сөҕүөҥ
Үөрэнээччиҥ сылаас махталын.
Ханна да тиийдэргин Эн билиэҥ
Бар дьонуҥ уостубат тапталын.
Сунтаар, 05.10.2020 сыл.
Учууталларбар
Варвара Артемовнаҕа,
Варвара Васильевнаҕа,
Иосиф Ивановичка.
Кырааска сытын ылларбын,
Күһүн оскуола боруогун,
Атыллаабыт күннэрбин
Ахтан-санаан кэлэбин.
Күндүтүк саныыр оскуолам
Киэргэнэн,тупсан көрсөрө,
Кыра оҕотук санаабар
Киэҥэ-куоҥа сүрдээҕэ.
Кылаас,кылаас аайытын
Киэргэммит,симэммит оҕолор
Кэрэ сибэкки дьөрбөтүн
Учууталга бэлэхтиирбит.
Истиҥ эйэҕэс мичээрдээх,
Ийэлии,аҕалыы сыһыаннаах
Учууталларбыт барахсаттары
Умнубаппын билигин даҕаны.
Кэтии Лэчил
Ис сүрэхтэн эҕэрдэ!
Эн үтүө сыһыаныҥ
Биһигини кынаттыыр сырдыкка,
Өбүгэбит үтүөкэн үгэһин
Кэнчээри кэскилгэ иҥэрэр,
Сыалбытын олук уурсар
Үөрэххэ-билиигэ сирдиир,
Сүрэҕиҥ сылааһын бэрсэнҥин
Сырдыкка-кэрэҕэ угуйаҕын,
Учуутал үөрүүлээх күнэ
Ис сүрэхтэн эҕэрдэ!
Кыһамньылаах үлэҥ туһугар
Махтал тылын аныыбын!
☀️🙏🏻😊 Сыдьаайа 02.10.2020с.Кутана